Unau theiaw loin an buai rero
Asinan thisen in thu a rel lai thotho ih tuini tiangin kan nawm le harsat can ah kan panaw lai thotho, nupi pasal ah kan nei aw lai thotho, hmuansak hmuanthlang ah kan um tlang lai thotho, Kawhhran pakhat ah kan um tlang lai thotho, thu le hla ah kan hlawmaw lai thotho (Ṭong hran veve neih tumin kan buai rero lai khalah kan theihawk lo laiah kan ṭong kan hmansak/cawngaw lai thotho). Hiruangah Burma ram ih um Chin le India ih um Mizo cu “Ṭhen aw taktak thei lo, rem khal remaw taktak thei lo nupa” vek kan si.
Rampi pahnih ih um Hrinhnam bangaw Chin ti aw le Mizo ti aw pawl karlak thu hi, hnawmhne bangin “ka lo duh lo” tiin hlawnhlo aw thei kan si lo ruangah, fehpidan kan thiam vivo a ṭul zet ding. Hnawmhne men bangin mah le mah hlawnhloh tum hmaisatu cu san a pehpeh ah mawhsiat in an um dingih, harsat tawn canah mi vansang an si sawn tengteng ding. Rilrawng thei ramsa le milai kan zaten nunnak hrang ei-in hawl in ramṭhatnak (hram hring) pan/hawl ih vakvai phun kan si thluh. Curuangah mai umnak rampi dinhmun siat le ṭhat ih zir in “intek” ih kan can can le “mikhual” ih kan can can a um men mi a si. Burma ram Democracy uknak thawn ramṭha le ṭhangso zet in a um lai (1950-1960) ah kannih cu ramdang ah vaktawi in mikhual si a rak ṭul lo, a nuam sawn ah dingin intek ah kan cangih ramrethei sawn Mizoram unaupawl cu kan ramih an rat sawn ruangah kan rak mikhual. Kan ram a siat veten kannih cu Mizoram ah mikhual ah kan va cang ve. Ram siatnak a rei deuhdeuh ih mikhual ih kan va umnak khal kan duh lo cingin a rei vivo. Tu ahcun kan rampi a ṭhatsal vivo ruangah intek dinhmun in nuam zetin kan um sal thlang ding. Curuangah thu ruat thiam hrangah a hmuhsuamaw ding kan um lo, a ngaisangaw ding khal kan um lo. Kan bangrep.
A pawizet mi cu thisenkhat, phunkhat si nacingin Chin (Laimi, Pawi, Pawite, Pawisia), Mizo (Lusei, Mar, Marsia) tivekin kawh awk dan hmin kan nei celcel ih, anka/ṭawng hrampi 85% lai kan bangawknak hnakin 15% lai bangawk lonak cun kan tlunah lai a rel sawn ṭheu. Nu le pa bangrep unau suak khat lak hmanah mizia za ah za bangawk a theih lo vekin, Chin/Mizo sungih hrin tete lak khalah mizia bangawk a theih lo. Cui bangaw lo thil fate sawn cun hrinkhat le hrinkhat karlakah lairelter kan tum ih a thupi sawn kan bangawknak cu thunei thei lo in kan tuah kulhsung cu “Nang Mizo, nang ramdang mi, nang Pawi, nang Burma mi,” tiin mehtawk kan khihaw rero lai ding, kan eltai aw rero lai ding, sa le ral bangin kan zohawk can khal a um rero lai ding. A pawi bik sawn cu hivek ih kan um canah rak lungawi le rak hni rero hnamdang an um timi hi a si. Hihi mi tam sawn in kan ruat thiam lo a bang. Ruat thiam nacingin ruat duh lo hrim le “suahsempi unau vuak that duh ruangih khawdang le inhnen bawmnak diltu” men bangin, hnamdang hnenih tat lutaw rero khal kan um. Zosi “mah” zosi “ral” ti theithiam nawn lo tiangin kan thinlung mit a caw vivo tla a bang. Riahsiatza a si.
Mizoram ihsin Burma mi tiih dawisuah ṭheu thu hin Chinpawl thin a daiter thei dah lo ti cu pheh ding a um lo. Himi si lo, Kale-Kabaw phairawn Tahan le Tamu kiangkap ih Mizo ti aw le Laimi (Pawi) karlak khalah ngai nuam lo zetzet buainak a um ṭheu ti khal zep ding a um lo. Mizoram lam ah kum tin deuh thaw YMA tivek ih ṭanlaknak in Burma mi dawisuah a um nan, Burma ram ihsin Mizopawl cu 1960-1970 laiah vei khat lai lawng dawisuah an rak si. Asinan hi khal hi Chin (Pawi) mipi huaihawtnak ih dawisuah hnakin Cozah lamih dawisuah a rak si sawn. Cun, Burma ram lamah khua le inn nawkkang tiangih buainak a um dah lo. Ziang a si khalle sak le thlang ah kan karlakah buainak tum le fate a um phahphah ti cu thudik a si.