Thithlum, Zunthlum Nat Nei Hrang Ralrin Ding Pawl
Zun thlum, thi thlum hi hlan laiah cun milian nat an rak tiih, sinan, tu ahcun mi tampiin kan nei duh zet. A ruang a phun phun a um ding – kan ei inah chemical a tam tuk, etc.
Ziang ruang a va si kha le, zun thlum nat kan neih hnu hnu cun damsalter cu thil cang thei lo tlukih har a si. Zunthlum tahnakih nambat a san tuk ring ringah cun mitcawtnak, kal (kidney) siatnak tivek side effect a phun phun a thlengter ih. Zun thlum ruang si loin a side effect hi kan siat pi sawn ṭheu.
Zun thlum na nei ti na theihawk le veten thinpang le lau tukih um tla a ṭhahnem cuang lo. Cuhnakin, ziangtin ka tuamhlawm aw ding ti theiih ṭanlak a pawimawh deuh. Ei le inah na ralring thei lo a si ahcun ziangvekin na thlawpawk kha le san a tlai lo men thei.
American ramah zunthlum nei pawl cu calorie um lomi ei le in kha tam deuh ei in dingin ruahnak an pe rero. Harhdamnak hrang ṭulmi ei le in na hril thei lawngah side effects lak ihsin na luat ve ding.
Asile, ziangvek pawl hi so zunthlum /thithlum nei pawl hrangah kan uar ding?
01. Ti : Taksa hin tidai a ṭul tuk ti cu rel ṭul loin kan thei thluh. Asinan, kan harhdam lo hnu lawngah kan fiang deuh ṭheu hi a pawi nasa. Taksain a duhmi tidai ṭha tei a ngahnak ding lamzin cu tidai thiang tampiih in a si bik. Ti thiang tampi na in lawngah na taksa sungih thlum tam tuk kha a zawp (diluted) thei ding.
Zunthlum nei pawl an ti a hal leuh leuh ṭheu hi ziang dang si loin thisenih thlum dat hin tidai dat a ṭulter tam deuh ruangah a si.
Tidai thiang tampiin na in a si le, na taksa sungih glucose dat kha zunah a feh dingih, na ziaum thei ding. Tithiang kel tê ring ring cu a ninum na ti a si le, thil thûr lam an rawi mi – tanphayu, lingmaw ti, etc – tivek tla thil dang thlum rawimi hnak cun a ziaum deuh lai.
02. Thingpi fê (ေရေႏြးၾကမ္း): Thingpi fe ka ti mai, Kawl pawlin ေရေႏြးၾကမ္း an timi hin thisen blood pressure a kil ve ih, cuhleiah taksa sungih thau, cholesterol khal a malter thei.
Ziangvek lakphak a si khal le (လက္ဖက္ေျခာက္, လက္ဖက္စိမ္း၊ etc) a thlum lam cu na hrial ṭenṭo a ṭha bik. Caffeine dat ka in khal le a pawi lem lo, na ti a si ahcun Kawl pawlin လက္ဖက္စိမ္း ေရေႏြးၾကမ္း an timi pawl hi in aw la, a pawi lo deuh.
03. Hanghnah Hang Rah: Thil ti (juice) lam kan uar deuh deuh ih. Mi lakah sawlhal tuk kha si lem lo hman sehla, siṭal vekah ruatin thlum tam deuh thil ti (juice) kan in uar zet a bang. Zunthlum na neih hnu hnu cun khavek kha cu ti duh lem hlah. Juice na hiar a si hmanah a tlunih kan rel zo vek khin, hanghnah hangrah thur lam thawn an tuahmi juice, eg., orange juice etc tivek kha hril deuh aw.
Kan ei inah a thaw kan uar zet hi kan cangkanlonak pakhat a si lai. A thaw si loin, taksa hrangih ṭha kha ei uar aw. Sa le siti tivek lam hnakin hanghnah hangrah lam uar aw.
Tulaiah bazarah hanghnah hangrah, dawm (chemical) ih cawmmi a tam zet thlang ruangah a cang thei a sile nangmah roriin na hmuan dumah hanghnah/rah hmuan tuah aw la, chemical si loin natural dawm (caw ek, me ek, ar ek, etc) tivek kha uar sawn aw.
04. Thau Tam Lomi Hnawi: Hnawi pauh pauh, caw hnawi, me hnawi, tivekah hin thir dat a tam tuk ko nain, khat lamah carbohydrate a tamter ve. Curuangah hnawi na in duh a si le a cang thei tawkin thau (carbohydrate) khang pawl kha a hranih retin a thau khang um lo kha in aw.
Na Hrial Dingmi Pawl
Zunthlum neitu pawlin kan hrial bik ding cu thlum a tel tam tukmi, soda rawimi juice (Coca-Cola, sprite, etc tla an tel men ding), taksa cahnak hrang an tuahmi juice (eg., Lipo etc), thlum an rawi tam mi juice poh poh kha in lo mai ding. Cun, zu le beer hi zun thlumin a hua ngai ngai ti theih a ṭul. Hi ang juice a phun phun, le zu le beer pawl hi cu zunthlum hrangah cun number one ral an si ko. “Khuiha, thi lohli men ke,” na ti ahcun le zohmanin kan lo kham thei lo.
A tlunih uar dingmi tê tê pawl khi thei tawkin hun uar aw la, hrial dingmi pawl khi hun hrial ṭenṭo aw. Cule, ma zunthlum kha, a damfel thei lo hmanah a luar lo deuh dingih, rei tak na taksa a cakvak lai ding.