Hnuhnun Hnah Ih Thatnak Phun 7 Pawl, Rak hmang ve aw

Sersiamtu Pathian hi khua a rak ruat sau nasa. A sersiam minung pawl ih hai lai dingmi pawl ṭha tei ruat ta citcetin thil a rak sersiam. Tui ṭum cu a sersiam mi lakih harhdamnak hrang hang rah lakih man awl tak, a hlawnih kan hlawn theu mi, Hnuhnun Hnah thu hla kan rel ke.

Hnuhnun hi Asia ram hmun tam takah le America ramah a tam zet ti a si. Kan nih kha’n relfiang ciamco ṭul loin kan theu cio ding tiah ka zum. Hnuhnun rah hmin tê hi kan eiih a thaw zet. Mirang pawl cun tar pawl rawl an ti, ti tla kan thei ṭheu. Sinan, a hnah hi cu kan ei dah tuk lem lo a bang. A hnah note te hi rawlhmehah ah tla (သုပ္) tuah sehla, a si lo le, lakphak hmehah tla hmang sehla a thaw ve zet. Cun, thaw kan ti lem lo a si kha le, kan taksa harhdamnak ruatin ei ṭenṭo ve theu sehla, thil ṭul lem lo – kunza, khaini, raja, tivek hnakin cun kan ṭhathnempi deuh sawn ding. Hnuhnun hi a rah hmin lawngah si loin a hnahah hin vitamin a phun phun a um.

A Thathnemnak Pawl
Vitamin a phun phun a um lawng si loin taksa sungih dat tha lo pawl a siatralter theiih hleiah taksa sungih thau, carbohydrate le protein pawl tla a khuai darh thei ruangah thau sia a hlawn sak. Pum sung (digestive system) hrangah cahnak a pe. A hnah ih um mi natural substance phun khat ruangah rulhrut a phun phun a that thei fawn.

1. Pumpi Hrang
Hnuhnun hnah ah hin chymopapain, papain, protease le amylase tivek natural enzyme a phun phun a um ruangah pumpi hrangah a ṭha zet. Pum pi na a neitu pawl lebang cun a hnah pahnih/khat tê tê hi nitin ei sehla a ṭha. Na le thling a khamsak thei ruangah pumpi le ril lam hma hrangah tla si ṭha zet a si.

2. Cancer Cang Thei Mi A Kham
Cancer hi nat buaithlak zet, tihnung zet a si ti cu kan thei cio. Cun, zunthlum/thithlum tla hi zohmanin neih kan duh lo. Hi mi hrangih hna ṭuantu bik pakhat cu pancease timi pumpi kiangih um a si.

Hnuhnun hnahih um acetogenin an timi compound dat hin cuap, pancreas le (a hleicein nunau hrangah) pawhte cancer cang suak theimi a malter thei. Cu hleiah cancer nei cia pawl hrang khalah si ṭha zet a si.

3. Thin Hrangah A Ṭha
Thin hi kan taksa sunglam, thisen bal pawl hmuah hmuah khawlhfaiih thisen thiangtertu a si ruangah a bang zet. Amah tla hi a bal awlzet ve. Thin a thiangtertu leilung suak si a phun phun lakah hnuhnun hnah hi a ṭha zet mi pakhat a si. Curuangah na thin a harhdamih thin natnak a phun phun lak ihsi na luat theinak dingah hnuhnun hnah no te te hi rak ei ve theu aw.

4.Nunau Thi Nei Hrang Nâ a Dêmter Thei
Nunau, fala pawlin thi an neihih an buaipi bik mi cu an tai, an kâwng na hi a si. Chemical si, parastamole tivek ei hi sunglamih thi a suak lai dingmi a kham thei ruangah a ṭha lo zet. Hi harnak hrang lamzin um cu kan taksa ih hormone dat pawl ṭhatei hna an ṭuan theinak ding kha a si. Cu vek hrangah cun hnuhnun hnah no tê hi, a tukin siseh, a hel khalin siseh, a ṭha zet.

5. Taksa sungih Thli le titling a tireh
Vun natnak lakih buaipi ṭul zetmi pakhat cu vun sunglamih thli, tivek um ṭheu, kawlin ( ႏွင္းခူ) an timi hi a si. Hivek na nei a sile, hnuhnun hnah mal laiin la aw la, nuai dipin sawr deuh aw la, hnîn-khû umnak zawnah ben mai aw. Tampi a lo bawm dingih, a reh loh li ding.

6. Bacteria Dotu
Bacteria lakah hin kan rawl tiṭawihtu si lem lo, natnak suaktertu sawn bacteria a um ve. Hi pawl hin kan harhdamnak nasazetin mi an siatsuah ṭheu. Hnuhnun a ṭhat hleice nak cu kan taksa (pumpi, ril, etc) sungih bacteria pawl, anmah an ṭul dan tawkfangin a tuah (taksa siatsuah theitu pawl tam tuk lo dingin). Ril le pumpi lamah taksa hrang ṭangkai deuhmi bacteria pawl a karhter ih pumpi le ril a hrisel ter thei.

7. Sam a Tuah Ṭha
Hnuhnunih um dat pawl hin luvun hrang vitamin a pe ih, samin a ngaih zet. Bacteria hrik a thah thei ruangah luphut nei pawl hrangah cun hnuhnun sawrmi ti hi thuh ṭheu ding a si.
Hi hleiah taksaih ummi dat pawl a pungzaiter ruangah vun ro, vun hrisel lo tivek hrangah a ṭha zet. Cell thar a tuahcakter ruangah vun a timawiih mi a no ter thei.

A tlunih kan rel lawng si loin taksa ih haimi vitamin tuahsuak dingin a bawm thei ruangah taksa a ticak thei. Taksa sungih tur le sivai ṭha lo hlawnih tifai dingin tla a ṭangkai zet. Thisen fehdan a rualremter ruangah taksa hrangah a pawimawh zet.

Hi vekin a ṭha tuk kan ti laiah “a ṭha tiruangih tawngpaw hman mai” cu a ṭha lo la la, ṭih a nung thei ve (amah hi dat a ngah tuk tikah tawmgpaw hman loah a tha). A hleicein nu, nau pawi lai le mi, nat pakhat khat a neih laiah cun hman lo a ṭha deuh. Ziang a va si kha le, doctor pawl tla rawn phahin hmang sehla a tha bik ko ding.